Αραβική «άνοιξη»: Τρία χρόνια μετά. Ένας πρώτος απολογισμός / Σ. Ανδρονίδης

του Σίμου Ανδρονίδη*

Ήταν Δεκέμβρης του 2010, όταν ο νεαρός Τυνήσιος μικροπωλητής φρούτων απηυδισμένος από την φτώχεια, την εξαθλίωση και την συμπεριφορά μίας ανάλγητης κρατικής εξουσίας, αυτοπυρπολήθηκε. Η πράξη απελπισίας του νεαρού Τυνήσιου απετέλεσε το...
έναυσμα για το ξέσπασμα εξεγέρσεων σε διάφορες χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Η πρώτη εξέγερση ξέσπασε στην Τυνησία, με την Αίγυπτο καθώς και άλλες χώρες να ακολουθούν. Τρία χρόνια μετά από αυτό το εξεγερσιακό «κύμα», το ερώτημα προκύπτει αβίαστα: Υπήρξε ουσιαστική βελτίωση του επιπέδου ζωής των εργαζομένων σε αυτές τις χώρες; Για να απαντήσουμε με σαφήνεια στο ερώτημα, πρέπει να προβούμε σε μία σαφή περιοδολόγηση.

Το πρώτο κύμα της εξέγερσης ξέσπασε στην Τυνησία και την Αίγυπτο. Οι μαζικές διαδηλώσεις σε αυτές τις δύο χώρες της Βόρειας Αφρικής, τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2011, οδήγησαν στην πτώση των δύο ισόβιων προέδρων, του Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι (Τυνησία) και του Χόσνι Μουμπάρακ (Αίγυπτος). Η Αίγυπτος, η χώρα-ναυαρχίδα του Αραβικού Κόσμου, αποτέλεσε και αποτελεί ένα μεγάλο «πειραματικό» κοινωνικό «εργαστήριο», εντός του οποίου δραστηριοποιούνται κινήματα, πολιτικά κόμματα και  κρατικοί θεσμοί.

 Την εκκωφαντική πτώση του ισόβιου προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ, ακολούθησε η ραγδαία κοινωνική, πολιτική και εκλογική άνοδος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, και κατά την διάρκεια της μακρόχρονης προεδρίας Μουμπάρακ, σε συνθήκες ημιπαρανομίας, διέθετε: 1) Κοινωνική έδραση, δηλαδή μία ισχυρή κοινωνική επιρροή που της επέτρεψε να διευρύνει τα όρια της δράσης της και να συγκροτηθεί με όρους ενός μαζικού κοινωνικού κινήματος. Σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις που διεξήχθησαν στην μετά-Μπουμπάρακ εποχή, η οργάνωση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, επικράτησε πλήρως. 2) Διέθετε μία συνεκτική οργανωτική και ουσιαστικά κομματική διάρθρωση, οργανωτικούς πυρήνες σε πόλεις και χωριά της Αιγύπτου. Αυτοί οι οργανωτικοί  πυρήνες δραστηριοποιήθηκαν έντονα, με άμεσο αποτέλεσμα αφενός μεν την απευθείας αντιπαράθεση με το Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα του Χόσνι Μουμπάρακ, αφετέρου δε την αύξηση της επιρροής της. 3) Με την δημιουργία του κόμματος Ελευθερίας και Δικαιοσύνης κατάφερε να συναρθρώσει την ιδεολογία του πολιτικού Ισλάμ με την έκφραση και εκπροσώπηση κοινωνικών συμφερόντων. Το κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης, συγκρότησε μία διευρυμένη όσο και ετερόκλητη κοινωνική συμμαχία. Ένα κοινωνικό μπλοκ το οποίο περιελάμβανε φτωχούς αγρότες της επαρχίας, εργαζόμενους και άνεργους των μεγάλων αστικών κέντρων, ανερχόμενα μεσοαστικά στρώματα, καθώς και μερίδες της αστικής τάξης.

  Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, όπως και τα διάφορα ισλαμικά κινήματα, είναι κινήματα αστικά. Δεν επιδιώκουν να θίξουν τα «ιερά και τα όσια» του καπιταλιστικού συστήματος, του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Αφήνοντας άθικτο το περίβλημα του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, επιδιώκουν την λειτουργία  «ενός καπιταλισμού με θρησκευτικού μανδύα». Η εντεινόμενη ενδοαστική διαπάλη, οξύνθηκε όλο το προηγούμενο διάστημα στην Αίγυπτο.

 Πλέον, μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου, είναι οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας που ασκούν, τυπικά και ουσιαστικά, την εξουσία.  Η εκδίωξη Μόρσι από την προεδρία εντάσσεται στα πλαίσια της διαπάλης για την εξουσία. Η διαμάχη και η σύγκρουση για την πολιτική εξουσία, η διαχείριση της προς όφελος των συμφερόντων της άρχουσας τάξης της χώρας, φέρνει με ένταση στην  πολιτική επιφάνεια τον δομικό δυϊσμό που ταλανίζει το κοινωνικό «σώμα» της χώρας. Η σύγκρουση Ενόπλων Δυνάμεων και Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ενέχει ιστορικό, θρησκευτικό και πολιτικό υπόβαθρο. Οι Ένοπλες Δυνάμεις της Αιγύπτου, ένας πόλος οικονομικής και πολιτικής εξουσίας, λειτουργούν δίκην πολιτικού κόμματος. Στο άμεσο κοινωνικό επίπεδο η σύγκρουση αυτή έχει καταστήσει την Μουσουλμανική Αδελφότητα περισσότερο «λαϊκή», δίνοντας της ξανά το κοινωνικό «στίγμα» που είχε επί προεδρίας Μουμπάρακ. Η ευθεία κοινωνική και πολιτική σύγκρουση Ενόπλων Δυνάμεων-Αδελφότητας δεν προμηνύεται τίποτα θετικό για τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα της Αιγύπτου.

 Η έλλειψη ενός ισχυρού Κομμουνιστικού κόμματος, καθώς και ισχυρών ταξικών συνδικάτων, είναι ολοφάνερη. Τρία χρόνια μετά από τις μεγάλες διαδηλώσεις που οδήγησαν στην πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ, δεν έχει υπάρξει καμία ουσιαστική βελτίωση του επιπέδου ζωής των εργαζομένων. Η καπιταλιστική εκμετάλλευση έχει βαθύνει, ενώ η φτώχεια, η ανέχεια, η εξαθλίωση και η ανεργία κυριαρχούν. Το ίδιο συμβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες, στις οποίες ξέσπασαν εξεγέρσεις.

 Στην Λιβύη, η στρατιωτική επέμβαση των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, που οδήγησε και στην πτώση του Μουάμαρ Καντάφι, ανέδειξε με ενάργεια τον διαχωρισμό μεταξύ Τριπολίτιδας στα Δυτικά και Κυρηναϊκής στα Ανατολικά. Στην τύποις ενωμένη χώρα, οι εργαζόμενοι πρόβλημα επιβίωσης, ενώ η κατάσταση των δικαιωμάτων των γυναικών χειροτερεύει διαρκώς. Στη Συρία, όπου η ιμπεριαλιστική επέμβαση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους αποτράπηκε την τελευταία στιγμή, ο εμφύλιος πόλεμος έχει αφήσει πίσω του εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, εκατομμύρια πρόσφυγες, με τις υποδομές τις χώρας να έχουν καταστραφεί τελείως. Η Τυνησία ταλανίζεται μεταξύ σταθερότητας και πολιτικής αστάθειας, ενώ στο μικρό κρατίδιο του Μπαχρέιν, η κρατική καταστολή έπνιξε στο αίμα τις μεγάλες διαδηλώσεις των εργαζομένων. Ο εκκωφαντικό ήχος των μονοθέσιων της Formula 1, σκέπασε τις φωνές των διαδηλωτών. Τρία χρόνια μετά, η περιώνυμη Αραβική «άνοιξη» έχει μετατραπεί σε έναν αιματηρό Αραβικό «χειμώνα». 

*υποψήφιος διδάκτωρ ΑΠΘ